نمایشنامه‌ای از زبان جنون
۱. دیوانگی، بازیگر اصلی جهان
دیوانگی با طنینی حماسی وارد می‌شود و صحنه را تصرف می‌کند. خود را خالق شادی، عشق و حتی دین معرفی می‌کند. اراسموس با این ابتکار، عقل متعارف را به مبارزه می‌طلبد. این "دیوانگی" نه از نوع بیماری روانی، بلکه نوعی انرژی رهایی‌بخش است که نظم خشک و بی‌روح عقل را می‌شکند.

۲. نقد ظریف نهادهای قدرت
کتاب با زبان ظاهراً شوخ‌طبعانه، ساختارهای حکومتی، مذهبی و اجتماعی را نقد می‌کند. پادشاهان مغرور، قضاتی که عدالت را نمی‌شناسند، راهبان دنیاطلب — همگی قربانی طنز گزنده‌ی دیوانگی‌اند. اما نکته اینجاست که این نقدها، با زبان شوخی بیان می‌شوند تا تیغ سانسور را دور بزنند. اراسموس با خنده، حقیقت را می‌گوید.

۳. خِرَد خشک، دشمن زیست انسانی
در جامعه‌ای که عقل را مقدس می‌داند، اراسموس هشدار می‌دهد: عقلی که احساس را طرد کند، انسان را نابود می‌کند. او از زبان دیوانگی می‌گوید که عشق، شجاعت، هنر و حتی دین، در سایه‌ی عقل محض رشد نمی‌کنند. او خواهان تعادلی‌ست میان شور و شعور؛ میان عقل و دل.

۴. نیشخند به سنت‌های پوسیده
اراسموس به بسیاری از رسوم دینی و فرهنگی می‌خندد. اما خنده‌ی او، نفرت‌انگیز نیست؛ بلکه زهرآگین و آموزنده است. او تلاش می‌کند تا خرافه، ریا و تقلید کور را از ایمان جدا کند. دیوانگی، همان نیرویی‌ست که باورهای فسیل‌شده را به لرزه می‌اندازد و زمینه‌ای برای بازاندیشی می‌سازد.

۵. دیوانگی به‌مثابه حقیقت پنهان
در این کتاب، دیوانگی لباسی بر تن دارد که واقعیت را می‌پوشاند، اما از خلال طنز و ایهام، حقیقت را عریان می‌کند. مخاطب، خندان از صفحات می‌گذرد، اما درونش با شک، سوال و تأمل پر می‌شود. اینجاست که قدرت ادبی دیوانگی آشکار می‌شود: صراحتی که از راه غیرمستقیم اثر می‌گذارد.

۶. آیا نجات ما در جنون است؟
در نهایت، اراسموس از مخاطب می‌خواهد تا بپذیرد: اگر زندگی را فقط با عقل بسنجیم، معنا را از دست می‌دهیم. عشق، ایمان، دوستی و هنر — این‌ها فرزندان دیوانگی‌اند. آیا وقت آن نرسیده که به بخشی از خودمان، که بی‌منطق اما زنده است، گوش دهیم؟ دیوانگی در این کتاب، نه ضعف که نیروی نجات‌بخش بشر است.